Gazella (Trachelocele) subgutturosa (Güldenstaedt, 1780)

Gazella (Trachelocele) subgutturosa (Güldenstaedt, 1780) - Ceylan

Sınıf: Mammalia Takım: Artiodactyla Familya: Bovidae

Tavsif:

1780. Antilope subgutturosa Güldenstaedt, Acta Ac. Sci. Petrop., 1778, 1: 251.

Terra-typica: İran'ın kuzeybatısı.

Vücut Yapısı:

Ceylanlar, narin yapılı, güzel hayvanlardır. Dişileri boynuzsuz; erkekleri yukarı ve geriye kıvrık siyah boynuzlara sahiptir. B+G 90-110, KyU 20-24, H 55-60 cm, W 8-12 (erkek 18) kg kadardır. Zayıf yapılı, ince bacaklı, güzel ve iri gözlü hayvanlardır. Renkleri açık kiremit kahverengiden koyu krem sarısına kadar değişir. Boyunlarının altı, göğüsleri, karınlarının altı, bacaklarının içi ve arka bacaklarının kuyruğa kadar olan kısmı beyazdır. Alınları ve gözlerinin arkası açık renklidir. Kuyrukları oldukça uzun, siyah renkli, sert kıllarla örtülüdür. Kızışma dönemi erkeklerin boyun kısmında "kursak" benzeri bir yapı oluşur. Bu nedenle Latince isminde olduğu gibi türe "Kursaklı ceylan" da denmektedir.

Kursaklı ceylan'ın erkeği.

Yaşam alanı:

Az engebeli stepleri, kumlu tepecikli ve seyrek ağaçlı yerleri tercih ederler. Vadi tabanlarından ve nehir kenarlarından hoşlanmazlar. Daha çok çöllerin kenarlarında ve steplerde yaşayan hayvanlardır.

Biyolojisi:

Gündüz faaldirler. Daima sürüler halinde dolaşırlar; bazen büyük sürüler oluştururlar. Küçük sürüler bir yaşındaki erkekler, dişiler ve yavrulardan oluşur. Çiftleşme zamanına kadar dişiler, yavrular ve genç erkekler ayrı, yaşlı erkekler ayrı sürüler oluştururlar. Gün ışığından sabahın geç saatlerine kadar yayılırlar. Öğlen sıcağında gölgeli yamaçlarda, kaya gölgelerinde, varsa ağaççıkların gölgelerinde yatarlar. Akşam üzeri hareketlenirler. Eylül sonu ve Ekim başında çiftleşirler. Nisan sonu-Mayıs başında genellikle ikiz yavru doğururlar. Besinlerini çeşitli otlar, yüzeysel kökler ve yumrular oluşturur. Çöl ve step hayvanları olduklarından susuzluğa dayanıklıdırlar. 15-18 yıl yaşarlar.

Dağılım:

Kuzey Afrika, Arabistan, İsrail, Suriye, Irak, İran, Afganistan, Transkafkasya, Türkmenistan ve Hindistan’ın batı kesimlerinde farklı ceylan alttürleri yaşamaktadır. Yurdumuzda halen sadece Şanlı Urfa’nın güneydoğusundaki Ceylanpınar T.I.G.E.M. (D.Ü.Ç.) sahalarında yaşamaktadır. 1968’de 1.7 milyon ha. genişliğindeki bu alanda yapılan bir çalışmada o günkü ceylan sayısı 3000’in üzerinde tahmin edilmiş, ayrıca çiftliğin doğu ve batısında yer alan diğer yaşama alanlarında ise 600 ile 1000

ceylanın yaşadığı sonucuna varılmıştır. O yıllarda avcılık, tarım alanları açılması, evlerde beslenme nedeniyle çok azalmış (Turan, 1988). Geçmişteki yayılış alanları Kırıkhan, Hassa civarı, Suruç, Akçakale, Viranşehir, Ceylanpınar’dan Suriye sınırını takiben Cizre’ye kadar uzanır (Turan, 1988). 20. Yüzyıl'ın başlarına kadar Dörtyol, Ceyhan çevrelerinde ve Çukurova’da yaşadığı bilinmektedir. 1950’li yıllara kadar Doğu Anadolu’da Iğdır ve Aralık ovalarında da yayılmışlardı. 1978’de Milli Parklar ve Avcılık Genel Müdürlüğü’nce Ceylanpınar D.Ü.Ç.’de 26 ha’lık bir üretme istasyonu kurulmuş, çevreden temin edilen 4 dişi ve 2 erkekle üretim başlamış ve 1980’lerin ortalarında fert sayısı, 100’ü aşmıştır. Ancak GAP projesinin tamamlanması Ş.Urfa tünelinin açılmasıyla buralar su altında kalacak ve ceylan nesli de yok olacaktır (Turan, 1988).

Sistematik durumu:

Ülkemizden verilen bazı eski kayıtlarda özellikle G. dorcas ve G. gazella ile ilgili karışıklıklar vardır. Bunlardan G. dorcas'ın vücudu, toprak rengindedir. Güneydoğu Anadolu’dan verilen G. dorcas, görünüş bakımından G. subgutturosa’ya çok benzer; farklılıkları dişileri de boynuzludur. Ayrıca burun ucundan başlayarak, gözlerinin üstünden geçen “sürme” denilen siyah bir bandın ve ayrıca karında koltuk altlarından başlayarak arka bacaklara kadar devam eden siyah bir şeridin bulunması diğer iki farklılığı oluşturur. Kuzey Afrika boyunca ve Sina Yarımadası ile Yakın Doğu’ya kadar dağılış gösteren G. dorcas, şüpheli olarak Anadolu’dan da kaydedilmiştir. Yarı çöl ve çöllerde yaşar. Kumerloeve (1967, 1969, 1975), Anadolu için Danford and Alston (1877) ve Misonne (1957) tarafından verilmiş olan G. dorcas kaydını yanlış teşhis olabileceği gerekçesiyle kabul etmemiş ve bu türün Lübnan’ın kuzeyinden yukarıya çıkmadığını ve keza daha önceleri Danford (1870)’un Hatay ve Adana illerinde G. dorcas olarak belirlediği ceylan türünün ise G. gazella olması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca G. subgutturosa’nın Fırat Vadisi’nden daha batıya geçmediğini savunmuştur. Bu nedenle Çukurova’dan verilen kayıtların G. gazella’ya ait olması gerekeceğini yazmıştır. Kasparek (1986)’a göre Kumerloeve, Türkiye ile ilgili literatürü dikkatlice gözden geçirmemiştir. Çünkü Türkiye ile ilgili olarak, tür ve alttür sorununa açıklık getiren bir çok makale vardır. Öyle ki Ainsworth (1842), Bolvadin (Afyon)’den sadece ceylan olarak, Russegger (1843), Adana’dan G. dorcas olarak, Kotschy (1856), Adana’dan bir ceylan türü olarak, fakat G. dorcas’a benziyor denilerek, yine Kotschy (1858), Adana’dan iki farklı ceylan türünün yaşadığını belirterek kayıt vermişlerdir. Bu sonuncu durumda Türkiye’de en azından bir zamanlar 2 ceylan türünün yaşadığını da kabul etmek gerekiyor.

Türkiye'deki alttür olan nominat form, Gazella subgutturosa subgutturosa (Güldenstaedt, 1780), olup; Fırat Vadisi, İran ve Türkmenistan'da dağılış gösterir.

Kırmızı liste durumu:

LR/nt, bkz. IUCN Kırmızı Liste. Ancak ülkemizdeki durumu çok daha kritik olup; (EN) kategoriesine alınması uygun olacaktır.

Gazella (Trachelocele) subgutturosa (Güldenstaedt, 1780) - Ceylan
	Sınıf: Mammalia Takım: Artiodactyla Familya: Bovidae
Tavsif:	1780. Antilope subgutturosa Güldenstaedt, Acta Ac. Sci. Petrop., 1778, 1: 251. Terra-typica: İran'ın kuzeybatısı.
Vücut Yapısı:	Ceylanlar, narin yapılı, güzel hayvanlardır. Dişileri boynuzsuz; erkekleri yukarı ve geriye kıvrık siyah boynuzlara sahiptir. B+G 90-110, KyU 20-24, H 55-60 cm, W 8-12 (erkek 18) kg kadardır. Zayıf yapılı, ince bacaklı, güzel ve iri gözlü hayvanlardır. Renkleri açık kiremit kahverengiden koyu krem sarısına kadar değişir. Boyunlarının altı, göğüsleri, karınlarının altı, bacaklarının içi ve arka bacaklarının kuyruğa kadar olan kısmı beyazdır. Alınları ve gözlerinin arkası açık renklidir. Kuyrukları oldukça uzun, siyah renkli, sert kıllarla örtülüdür. Kızışma dönemi erkeklerin boyun kısmında "kursak" benzeri bir yapı oluşur. Bu nedenle Latince isminde olduğu gibi türe "Kursaklı ceylan" da denmektedir.	Kursaklı ceylan'ın erkeği.
Yaşam alanı:	Az engebeli stepleri, kumlu tepecikli ve seyrek ağaçlı yerleri tercih ederler. Vadi tabanlarından ve nehir kenarlarından hoşlanmazlar. Daha çok çöllerin kenarlarında ve steplerde yaşayan hayvanlardır.
Biyolojisi:	Gündüz faaldirler. Daima sürüler halinde dolaşırlar; bazen büyük sürüler oluştururlar. Küçük sürüler bir yaşındaki erkekler, dişiler ve yavrulardan oluşur. Çiftleşme zamanına kadar dişiler, yavrular ve genç erkekler ayrı, yaşlı erkekler ayrı sürüler oluştururlar. Gün ışığından sabahın geç saatlerine kadar yayılırlar. Öğlen sıcağında gölgeli yamaçlarda, kaya gölgelerinde, varsa ağaççıkların gölgelerinde yatarlar. Akşam üzeri hareketlenirler. Eylül sonu ve Ekim başında çiftleşirler. Nisan sonu-Mayıs başında genellikle ikiz yavru doğururlar. Besinlerini çeşitli otlar, yüzeysel kökler ve yumrular oluşturur. Çöl ve step hayvanları olduklarından susuzluğa dayanıklıdırlar. 15-18 yıl yaşarlar.
Dağılım:	Kuzey Afrika, Arabistan, İsrail, Suriye, Irak, İran, Afganistan, Transkafkasya, Türkmenistan ve Hindistan’ın batı kesimlerinde farklı ceylan alttürleri yaşamaktadır. Yurdumuzda halen sadece Şanlı Urfa’nın güneydoğusundaki Ceylanpınar T.I.G.E.M. (D.Ü.Ç.) sahalarında yaşamaktadır. 1968’de 1.7 milyon ha. genişliğindeki bu alanda yapılan bir çalışmada o günkü ceylan sayısı 3000’in üzerinde tahmin edilmiş, ayrıca çiftliğin doğu ve batısında yer alan diğer yaşama alanlarında ise 600 ile 1000
	ceylanın yaşadığı sonucuna varılmıştır. O yıllarda avcılık, tarım alanları açılması, evlerde beslenme nedeniyle çok azalmış (Turan, 1988). Geçmişteki yayılış alanları Kırıkhan, Hassa civarı, Suruç, Akçakale, Viranşehir, Ceylanpınar’dan Suriye sınırını takiben Cizre’ye kadar uzanır (Turan, 1988). 20. Yüzyıl'ın başlarına kadar Dörtyol, Ceyhan çevrelerinde ve Çukurova’da yaşadığı bilinmektedir. 1950’li yıllara kadar Doğu Anadolu’da Iğdır ve Aralık ovalarında da yayılmışlardı. 1978’de Milli Parklar ve Avcılık Genel Müdürlüğü’nce Ceylanpınar D.Ü.Ç.’de 26 ha’lık bir üretme istasyonu kurulmuş, çevreden temin edilen 4 dişi ve 2 erkekle üretim başlamış ve 1980’lerin ortalarında fert sayısı, 100’ü aşmıştır. Ancak GAP projesinin tamamlanması Ş.Urfa tünelinin açılmasıyla buralar su altında kalacak ve ceylan nesli de yok olacaktır (Turan, 1988).
Sistematik durumu:	Ülkemizden verilen bazı eski kayıtlarda özellikle G. dorcas ve G. gazella ile ilgili karışıklıklar vardır. Bunlardan G. dorcas'ın vücudu, toprak rengindedir. Güneydoğu Anadolu’dan verilen G. dorcas, görünüş bakımından G. subgutturosa’ya çok benzer; farklılıkları dişileri de boynuzludur. Ayrıca burun ucundan başlayarak, gözlerinin üstünden geçen “sürme” denilen siyah bir bandın ve ayrıca karında koltuk altlarından başlayarak arka bacaklara kadar devam eden siyah bir şeridin bulunması diğer iki farklılığı oluşturur. Kuzey Afrika boyunca ve Sina Yarımadası ile Yakın Doğu’ya kadar dağılış gösteren G. dorcas, şüpheli olarak Anadolu’dan da kaydedilmiştir. Yarı çöl ve çöllerde yaşar. Kumerloeve (1967, 1969, 1975), Anadolu için Danford and Alston (1877) ve Misonne (1957) tarafından verilmiş olan G. dorcas kaydını yanlış teşhis olabileceği gerekçesiyle kabul etmemiş ve bu türün Lübnan’ın kuzeyinden yukarıya çıkmadığını ve keza daha önceleri Danford (1870)’un Hatay ve Adana illerinde G. dorcas olarak belirlediği ceylan türünün ise G. gazella olması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca G. subgutturosa’nın Fırat Vadisi’nden daha batıya geçmediğini savunmuştur. Bu nedenle Çukurova’dan verilen kayıtların G. gazella’ya ait olması gerekeceğini yazmıştır. Kasparek (1986)’a göre Kumerloeve, Türkiye ile ilgili literatürü dikkatlice gözden geçirmemiştir. Çünkü Türkiye ile ilgili olarak, tür ve alttür sorununa açıklık getiren bir çok makale vardır. Öyle ki Ainsworth (1842), Bolvadin (Afyon)’den sadece ceylan olarak, Russegger (1843), Adana’dan G. dorcas olarak, Kotschy (1856), Adana’dan bir ceylan türü olarak, fakat G. dorcas’a benziyor denilerek, yine Kotschy (1858), Adana’dan iki farklı ceylan türünün yaşadığını belirterek kayıt vermişlerdir. Bu sonuncu durumda Türkiye’de en azından bir zamanlar 2 ceylan türünün yaşadığını da kabul etmek gerekiyor. Türkiye'deki alttür olan nominat form, Gazella subgutturosa subgutturosa (Güldenstaedt, 1780), olup; Fırat Vadisi, İran ve Türkmenistan'da dağılış gösterir.
Kırmızı liste durumu:	LR/nt, bkz. IUCN Kırmızı Liste. Ancak ülkemizdeki durumu çok daha kritik olup; (EN) kategoriesine alınması uygun olacaktır.